– Dit blog verscheen eerder bij Data denkers, een site van het Rathenau Instituut. –Deze week bleek dat zelfs de mobiele telefoon van Angela Merkel wellicht doel was van de aftappraktijken van de NSA. Douwe Schmidt vraagt zich af of het opgeven van onze privacy wel daadwerkelijk bijdraagt aan een veiligere samenleving, en waar wij met onze digitale bezigheden allemaal zonder te denken data achterlaten.
Sinds 2009 blog ik. Een kleine en krimpende minderheid van mijn lezers heeft geen Facebook. Bijna één op de zes wereldburgers heeft tegenwoordig een account. Het meest populaire netwerk ter wereld is sinds augustus 2013 meer dan 100 miljard dollar waard door al die miljarden uren die de gebruikers op het netwerk doorbrengen. De wereld heeft voor meer dan 100 miljard dollar gratis arbeid geleverd aan het datahandeltje van Mark Zuckerberg. Deze data wordt doorverkocht aan de hoogste bieder. Of gratis aan de overheid gegeven. Als dank hiervoor hebben we een blauwe like-knop op elke webpagina en inzicht in de meest onnozele kanten van onze vrienden. Thanx Mark. De minderheid die niet op Facebook zit is zo gek nog niet.
Ik ben geen techpessimist, maar niet elke technologische vooruitgang is een verbetering. Ik zou zonder moeite het tienvoudige van de duizend woorden van deze blogpost kunnen wijden aan de positieve effecten van techniek op onze politieke, sociale en historische gemeenschappen.
Onze mobieltjes bijvoorbeeld, waardoor we met onze dierbaren in contact blijven. En Wikipedia, dat onze hedendaagse bibliotheek van Alexandrië is geworden. Maar ook het succesvolle project Safecast waarmee Japanners beter dan hun regering de radioactieve vervuiling van Fukushima in kaart brengen. Of die ene blogger in Vietnam die brute landonteigeningen van boeren stopte door met gevaar voor eigen leven zo’n ontruiming te filmen en op YouTube te plaatsen. Er zijn geweldige voorbeelden te geven van diverse manieren waarop technologie in het algemeen en internet in het bijzonder ons leven verreikt heeft. Maar dit positivisme en deze hoop is maar een klein deel van de waarheid en vaak erg overdreven. Vandaag enkele bedenkingen mij moderne tools voor onze persoonlijke levenssfeer en maatschappij als geheel.
Onze mobieltjes bijvoorbeeld, waardoor we met onze dierbaren in contact blijven. We hebben er 22 miljoen in Nederland, 1,3 per persoon. Een mobieltje doet eigenlijk drie dingen: Communicatie (bellen, sms’en, internet etc.) Dataopslag (adresboek, kalender, muziek etc.) en het geeft in realtime je locatie door. Je mobiel is een tracking device. Het maakt niet uit of het een smartphone of een oude Nokia 3310 is. Het maakt niet uit of GPS aanstaat of niet. Het kan ook niet anders; het GSM netwerk moet weten waar je bent om je telefoontjes en smsjes te kunnen afhandelen. Deze data vertelt waar je woont en werkt, wat je favoriete kroeg is, op welke dag je meestal bij je ouders eet of gaat sporten, hoe laat je gaat slapen en of je soms een deel van de nacht in een ander bed ligt. Ook is bekend waar, wanneer en hoe lang je met wie belt en sms’t.
Als je geen 3310 maar een smartphone hebt zijn niet alleen locatie en belgegevens bekend maar de gehele inhoud van de telefoon toegankelijk. Het gehele adresboek, bewaarde wachtwoorden, bookmarks, Angry Birds highscores, kalender met afspraken en natuurlijk je Surf-, SMS- en GPS geschiedenis. En toegang tot je email.
Maar erger nog zijn de gebruikers van Twitter, Facebook, WhatsApp of de vele andere ‘sociale’ apps. De apps plunderen je adresboek en sturen dat naar hun servers. Niet alleen gooi je je eigen data te grabbel, maar ook die van je vrienden en familie. Zo komt Facebook aan het telefoonnummer, emailadres, huisadres en wellicht ook geboortedatum van die vrienden die geen smartphone of Facebook hebben. Facebook maakt daarmee schaduwprofielen van mensen die (bewust) niet op Facebook zitten. Het is nog maar de vraag hoeveel data de NSA actief moet vergaren en hoeveel ze door onszelf op een dienblaadje aangereikt krijgt. We zijn elkaars ergste spion.
De gevolgen van deze problemen strekken zich uit voorbij de data op onze mobieltjes. Het is een gevaar voor onze samenleving en een crisis van de democratie. Een enkeling meent nog steeds niks te verbergen te hebben, maar geldt dat ook voor onze CEO’s, professoren en volksvertegenwoordigers? Voor onze journalisten, activisten en klokkenluiders? Het gaat er niet om of ze wel eens naast het potje piesen. Het gaat om de betrekkelijke onderhandelingsruimte van een Hollandse handelsdelegatie in de VS waarover alles bekend is. Het gaat om het onderzoek van een professor dat voor publicatie al bekend is bij de concurrentie. En het gaat om de integriteit van een politicus. Welke senator kan het budget van de NSA bekorten zonder dat er ‘opeens’ bepaalde zaken uit zijn verleden worden gelekt die zeer schadelijk blijken voor zijn loopbaan?
De NSA (budget: $52,6 miljard per jaar) en de GHCQ hackten Belgacom, de grootste telecom provider van België, en tapten de faxmachines van het Europees parlement af. GHCQ bugte de G20 top in 2009 en luisterde alle delegaties af. De NSA luistert mee met het telefoonverkeer van de Braziliaanse president en Duitse politici. Alle data van Microsoft, Google, Facebook, Apple, Yahoo en Skype is onbeperkt beschikbaar voor de NSA. Dat de jacht op terroristen dit alles oorlooft hield geen stand meer na de onthullingen over bedrijfsspionage bij het grootste Olie-concern van Brazilië: Petrobras. We hebben het over planeetbrede data-analyse. Elke website die je bezoekt, al je betalingen, al je privé correspondentie en elke zoekopdracht. Al je data, overal. Jouw data en die van iedereen om je heen. Welkom in vissenkom panopticon.
Totale surveillance en democratie gaan slecht samen. Zonder privacy loopt de veilige samenleving gevaar. Het opgeven van privacy voor veiligheid is een valse tegenstelling. De lekken van Snowden laten zien dat totale surveillance onze veiligheid aantast. Onze data is een speelbal in de handen van mensen die op geen enkele manier democratisch door ons gekozen zijn, te controleren zijn of verantwoording zullen afleggen. Het vertrouwen dat nodig is in, in dit geval de NSA en de GHCQ, dat ze zorgvuldig om zullen gaan met de data van iedereen op aarde is nergens op gebaseerd. Recente geschiedenis is bezaaid met voorbeelden van misbruik van macht door geheime diensten. Een transparante overheid en een burger met een redelijke mate van beschermde persoonlijke levenssfeer is een waarborg tegen oneigenlijk machtsmisbruik door die overheid. Privacy is een functie van veiligheid.
Uiteindelijk gaat het er niet om of je niks te verbergen hebt. Het gaat erom dat jij niet bepaalt of je iets te verbergen hebt. Dat doet een data-analyse machine. De hoeveelheid data is te groot om door mensen te worden geanalyseerd, dus dat doen machines, computercode, algoritmes. Algoritmes hebben geen verstand van de grondwet, van ironie of van menselijkheid. De cipier van ons panopticon is een robot. En in dit panopticon is er geen reden om te geloven dat deze robot het beste met ons voor heeft of de belangen van de individuele burgers behartigd.
De surveillance staat moet worden afgebroken voordat ze de klap van Snowden te boven weet te komen.